مبطلات عمل معنوی

«علی بن إبراهیم: قال: الصادق (علیه السلام): «قال رسول الله (صلى الله علیه و آله): من أسدى إلى مؤمن معروفا، ثم آذاه بالکلام أو من علیه، فقد أبطل الله صدقته، ثم ضرب فیه مثلا، فقال: کَالَّذِی یُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَیْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لا یَقْدِرُونَ عَلى‏ شَیْ‏ءٍ مِمَّا کَسَبُوا وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِین»(البرهان،ج1،ص543)؛

هر عملی در انسان دارای آثار بیرونی و درونی است،اما در این میان،انجام اموری می تواند موجب اضمحلال و هدم این اثرات گردد که در روایات و آیات شریفه به تفصیل از آنان سخن به میان آمده است.از جمله این امور،منت و ایذاء پس از نوعی خدمت و صدقه است؛چه در زمینه مادی،علمی،توانی و ...چراکه انفاق برخواسته از اخلاص و رفع تعلقات درون انسان است و کسی که پس از عمل به منت روی می آورد در حقیقت با بازگشت به عقب گام بلند اخلاصی خود را نابود ساخته است.

آثار توبه در وجود انسان

«عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن بعض أصحابنا، رفعه، قال: «إن الله عز و جل أعطى التوابین ثلاث خصال، لو أعطى خصلة منها جمیع أهل السماوات و الأرض لنجوا بها، قوله عز و جل: إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ فمن أحبه الله تعالى لم یعذبه»(البرهان،ج1،ص463)؛

توبه کننده به همراه خود سه خصلت را حمل می کند،توبه،طهارت و محبت خداوند.این سه ضلع،اضلاعی هستند که موجبات ممانعت انسان از پیروی گناه را فراهم می سازند و همانطور که در آیه شریفه بیان گشته توبه به دنبال خود تطهیر نفسی را برای انسان رقم می زند و کسی که درونش از ناخالصی و قذارات روحی تطهیر گردد،قابلیت ارتباط با مالکوت هستی و فطرت را درمی یابد و مسلما کسی که فاقد قذارت و ناپاکی درونی است و ریشه هر گناه بازگشت به همین امور دارد،مورد عذاب قرار نمی گیرد.

ملکات و نوسانات رفتاری در حیات انسان

«کنت عند أبی جعفر (علیه السلام) فدخل علیه حمران بن أعین، و سأله عن أشیاء، فلما هم حمران بالقیام، قال لأبی جعفر (علیه السلام): أخبرک- أطال الله بقاءک، و أمتعنا بک- أنا نأتیک فما نخرج من عندک حتى ترق قلوبنا، و تسلو أنفسنا عن الدنیا، و یهون علینا ما فی أیدی الناس من هذه الأموال، ثم نخرج من عندک فإذا صرنا مع الناس و التجار أحببنا الدنیا. قال: فقال أبو جعفر (علیه السلام): «إنما هی القلوب مرة یصعب علیها الأمر، و مرة یسهل»(البرهان،ج1،ص464)؛

روایت فوق ناظر به تقلب احوالانی در زمان های مختلف نسبت به حقائق موجود در هستی است و تأثیراتی که فضاهایی معنوی می تواند بر نورانیت قلوب و اقبال و ادبار آن نسبت به آخرت و دنیا ایجاد نماید.این تأثیرات در زمانی ایجاد خواهد شد که قلوب نسبت به آن خصلت رفتاری به مقام ملکه بودن نرسیده باشد،به عنوان مثال کسی که در انقطاع از عالم ماده(که مرتبه ای پایین تر از انقطاع از خود است)به ملکه رسیده،تغییرات محیطی و حوادث او را باری دوباره به تعلقات دنیا بازنمی گرداند،اما زمانی که شخص توانسته باشد به نحو مقطعی از این حالت خلاصی یافته باشد،باری دیگر از روزنه ای جدید،این تعلق بر او وارد می گردد.

خطر مرگ روحی

«وَ الْفِتْنَةُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْل... و الفتنة- یعنی الکفر بالله- أکبر من القتل.و فی (نهج البیان) عن أبی جعفر (علیه السلام): «الفتنة هنا هنا: الشرک»(البرهان،ج1،ص454)؛

در آیه شریفه بر مبارزه با فتنه تا نابودی آن تأکید شده است و از طرفی فتنه امری خطرناک تر از قتل انسان برشمرده شده؛چراکه مطابق با روایات بیان شده مراد از فتنه کفر و شرک بوده که خطری مسلم برای روح و حقیقت انسان است و قتل راجع به جنبه ظاهری و جسمی انسان است و در صورت نابود شدن روح انسانی،جسم او پایین تر از حیوانی خواهد شد که تابع شهوات بوده و تمامی افکار و اعمال او بر این رویه شکل گرفته است.