حقیقت شکر انسان

«عن محمد بن هشام، عن میسر، عن أبی عبدالله (علیه السلام)، قال: «شکر النعمة اجتناب المحارم، و تمام الشکر قول الرجل: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ‏»(البرهان،ج1،ص106)؛

دانی ترین مرتبه شکر،ابراز تشکر زبانی است که در میان معمول انسان ها رواج دارد،اما حقیقت شکر درک این امر بوده که هر نعمتی از جانب خداوند است و گستره این نعمت تمامی شئون رفتاری و ساحت های حیات انسان را دربرمی گیرد،کسی که به چنین درکی از هستی برسد،نفس کشیدن خود را در گرو اراده خداوند می داند و در انجام رسالت های عبودیتی خود فروگذاری نمی کند،آیه شریفه«الحمدلله رب العالمین»،دربردانده تمامی مراتب شکر بوده؛چراکه از طرفی خداوند را رب و مدیر و مدبر و رزاق همه عالم دانسته و از جهتی تمامی این شکر بدو اختصاص یافته است.

فطرت خداطلب انسان ها

«قال رجل لجعفر بن محمد (علیهما السلام): ما الدلیل على الله، و لا تذکر لی العالم و العرض و الجواهر؟ فقال له: «هل رکبت البحر؟» قال: نعم. قال: «فهل عصفت بکم الریح، حتى خفتم الغرق؟» قال: نعم. قال: [قال: «فهل انقطع رجاؤک من المرکب و الملاحین؟» قال: نعم.] قال: «فهل تتبعت نفسک أن ثم من ینجیک؟» قال: نعم.قال: «فإن ذاک هو الله سبحانه و تعالى، قال الله: عز و جل: ضَلَّ مَنْ تَدْعُونَ إِلَّا إِیَّاهُ‏ و إِذا مَسَّکُمُ الضُّرُّ فَإِلَیْهِ تَجْئَرُون‏»(البرهان،ج1،ص106)؛

از جمله دلائل متقن قرآن کریم بر وجود خداوند،برهان فطری وجود حق تعالی نزد هر انسانی است؛چراکه هر انسان درون خود،گرایش به خداوند و قرب درونی با او را احساس می نماید،هرچند ممکن است در شئونات مختلف زندگی خود در مصادیق خداوندگاری خود به اشتباه بیفتد.بر همین اساس،امام زمان اوج محنت را از واضح ترین دلائل نزد هر نفسی برای احساس خداوند می دانند؛چراکه فرد هرچند مشرک و مادی گرا،در این لحظه همانند لحظه غرق شدن خود را از همه امور منقطع دیده و به صورتی ناخودآگاه خود را معطوف و روان به سمت معبود خود می بیند،ولو او پس از نجات یافتن باز گرفتار حجاب غفلت شده و به مرتبه اولیه خود بازگردد.

انعکاس عمل در عقبات پس از مرگ

«و قال النبی (صلى الله علیه و آله): «إذا مر المؤمن على الصراط، فیقول: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ أطفئ لهب النار، و تقول: جز- یا مؤمن- فإن نورک قد أطفأ لهبی»(البرهان،ج1،ص100)؛

حالات انسان در سرای دیگر برخواسته از وضعیت او در این دنیا خواهد بود به نوعی که مطابق با روایات متعدد،این دنیا کشتزارگاه برای ایام قحطی عمل در سرای دیگر است،به هر میزان که این زمان در اینجا آباد گردد،امکان بهره برداری از آثار آن،پس از مرگ بیشتر خواهد بود.از همین روی بوده که در روایت فوق بیان شده زمانی که «مؤمن» از پل صراط عبور می کند حقیقت بسم الله الرحمن الرحیم که در طول زندگی به همراه آن بوده و بدان انس داشته به کمک او خواهد آمد و همانگونه که در دنیا او را نجات داد،در سخت ترین عقبات پس از مرگ نیز او را به سلامت عبور خواهد داد.

حقیقت و نورانیت عمل صواب

«عن النوفلی، عن السکونی، عن أبی عبدالله (علیه السلام) قال: «قال رسول الله (صلى الله علیه و آله): إن على کل حق حقیقة، و على کل صواب نورا، فما وافق کتاب الله فخذوه، و ما خالف کتاب الله فدعوه»(البرهان،ج1،ص67)؛

هر عملی که در آیات و روایات به حق نامیده شده دارای پشتوانه حقیقتی است بدین معنی که آن عمل در همه ابعاد خود از باطل به دور بوده و هر صوابی که در شریعت بدان توصیه شده بدون شک موجب وارد نمودن انسان به مراتبی از نورانیت می گردد،هرچند وارد شده به میزان نورانیت بسته به نورانیت ذاتی آن عمل است.از این روی قرآن کریم که مشتمل بر همه مراتب نورانیت و حقائق هستی است،امری از نورانیت و حقیقت وجود ندارد مگر اینکه در این کتاب الهی وجود دارد،لذا اگر مطلبی مغایر و مخالف با آیات شریفه وجود داشته باشد بدون شک باطل و دارای ظلمت است و باید آن را رها نمود همانطور که روایت فوق بدین امر صراحتا امر نموده است.

جایگاه قرآن بدون امام؟

«و عنه، یرفعه إلى زید بن ثابت، قال: قال رسول الله (صلى الله علیه و آله): «إنی تارک فیکم الثقلین: کتاب الله، و علی بن أبی طالب، [و اعلموا أن علیا] أفضل لکم من کتاب الله، لأنه مترجم لکم عن کتاب الله»(البرهان،ج1،ص64)؛

وجود امام،مصداق و تجلی کامل معارف الهی موجود در کتاب خداوند است،در حقیقت امام مصداقی از تمامی مراتب نورانیت موجود در کتاب است و وجود او ترجمان و ارائه محسوس بیرونی برای هر امر و نهی ای است که در قران کریم بیان شده،از همین روی بوده که دیگر مذاهب اسلامی،همواره در مصادیق آیات شریفه دچار لغزش و خطا شده اند و در هر دوره زمانی در تطبیق اوامر و نواهی کتاب خداوند متناسب با عصر خود دچار اشتباهات عدیده بوده اند و این حالت،جای تعجبی ندارد؛چراکه قرآن کریم حاوی همه معارف هستی است و لاجرم با این ظرفیت،کلیات فراوانی در آن وجود دارد و بدون مفسر که همان وجود امام است زمینه خبط فراوانی در میان مسلمین پدید می آید.

پاسخگویی قرآن به همه نیازهای بشری

«عن الفضیل بن یسار، قال: سألت أبا جعفر (علیه السلام) عن هذه الروایة: «ما فی القرآن آیة إلا و لها ظهر و بطن، و ما فیه حرف إلا و له حد، و لکل حد مطلع». ما یعنی بقوله: «لها ظهر و بطن؟».فقال: «ظهره [تنزیله‏]، و بطنه تأویله، منه ما مضى، و منه ما لم یکن بعد، یجری کما تجری الشمس و القمر»(البرهان،ج1،ص48)؛

روایت شریف فوق دلالت بر ماهیت فرازمانی قرآن کریم داشته به نوعی که نیازهای هر زمان را به خوبی پاسخ خواهد داد،همانطور که خورشید و ماه دائم در حال گردش بوده و تمامی ادوار زمانی بشریت را مستغرق نور خود می نمایند،قرآن کریم نیز با ظاهر و باطن شریف خود نیازهای بشری همه زمان ها را پاسخ خواهد داد،منتهی برای تبیین این امر نیازمند به افرادی است که ظاهر آیات را به خوبی درک نموده باشند و کاملا با باطن آن مأنوس باشند.از این روی،آیات شریفه در دوره امروزی نیز تمام نظام های بشری اعم از اقتصادی،سیاسی،فرهنگی و ...را ذیل پوشش خود قرار می دهد.

آیات متقن و متشابه

«و عنه: عن محمد بن الحسین، عن وهیب بن حفص، عن أبی عبدالله (علیه السلام)، قال: سمعته یقول: «إن القرآن فیه محکم و متشابه، فأما المحکم فیؤمن به و یعمل و أما المتشابه فیؤمن‏ به و لا یعمل‏ به، و هو قول الله تبارک و تعالى: فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِیلِهِ وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ‏»(البرهان،ج1،ص44)؛

قرآن کریم دارای محکماتی است که اصول کلی این کتاب شریفه را تشکیل می دهند و ریشه کلی همه آنها به توحید برمی گردد،پذیرش این کلیات از مبادی اولیه ایمانی فرد است و بدون قبول آنها فرد از اولیات ایمان دینی سلب خواهد شد.اما در این میان،متشابهات و آیات ذو وجهی وجود دارد که به تصریح آیات شریفه فهم آنها تنها از آن راسخان حقیقی در معرفت الهی است.وظیفه مؤمن طبق روایت شریفه،ایمان به این آیات است چراکه از نزد حکیمی مطلق و عالم به تمام حقائق هستی صادر شده است،اما از آنجا که او نمی تواند تکلیف قطعی خود را از این آیات دریابد،با حفظ ایمان بدان ها آن را در لوح قلب خود محفوظ نگه می دارد برخلاف منافق که این متشابهات را ابزاری برای حمله به دین و رسیدن به اهداف خود قرار می دهد.