حقائق وجودی ملائکه

«سألت أبا عبد الله (علیه السلام) عن إبلیس أ کان من الملائکة، أو کان یلی شیئا من أمر السماء؟ فقال: «لم یکن من الملائکة، و کانت الملائکة ترى أنه منها، و کان الله یعلم أنه لیس منها»(البرهان،ج1،ص177)؛

ملائکه از جنس نور بوده و این نور اشاره به جنبه ملکوتی و بعد عصمت ایشان دارد به گونه ای که به نص روایات مکرر هرگز از یاد خداوند غافل نشده و لحظه ای خالی از عبودیت او نیستند،لذا اگر تحلیلی در خصوص وجود مقدس ایشان ارائه می گردد باید ناظر به این جنبه وجودی ایشان باشد و به همین سبب،شیطان همانطور که روایت فوق بیان داشته نمی تواند از جنس آنها باشد هرچند امکان ملحق شدن بدان ها وجود داشته است و به همین دلیل نیز از طاعت خداوند متعال خروج نمود.

صراط دنیا و آخرت

«عن داود بن فرقد، عن أبی عبد الله (علیه السلام)، قال: اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ‏ یعنی أمیر المؤمنین (صلوات الله علیه)»(البرهان،ج1،ص116)؛

همانطور که قیامت دارای صراط و پلی برای گذر از جهنم بوده،از آنجا که دنیا زمینه عمل حیات اخروی انسان است،دارای همین صراط بوده اما انسان ها به دلیل وجود حجاب های متعدد عالم ماده،ملتفت این حقیقت نیستند.صراط دنیا همان خط مشی انسان در امور حیات خود است که به باریکی مویی بوده و اندکی خروج از این نقطه او را به سمت باطل می کشاند همانطور که اهل بیت بارها بیان داشته اند،چپ و راست گمراهی و نقطه وسط ما اهل بیت و حق مطلق هستیم.تفسیر صراط مستقیم به امیرالمؤمنین(علیه السلام) در خصوص هر دو حیات بوده و همراهی با امام در دنیا او را خطر تمایل به چپ و راست مصون می دارد و در قیامت نیز تجلی حیات دنیوی او انعکاس پیدا نموده و به راحتی به بهشت جاویدان خداوند راه می یابد.

جریان حق در عالم

«عن محمد بن یحیى، عن أحمد بن محمد، عن ابن فضال، عن ثعلبة بن میمون، عمن حدثه، عن المعلى بن خنیس، قال، قال: أبو عبدالله (علیه السلام): «ما من أمر یختلف فیه اثنان إلا و له أصل فی کتاب الله عز و جل، و لکن لا تبلغه عقول الرجال‏»(البرهان،ج1،ص31)؛

روایت فوق ناظر به تبیین جریان حق در عالم است،حق وجودی یکپارچه و سراسری در عالم بوده و هیچ موضوع و زمینه و بحثی وجود ندارد،مگر آنکه در آن حق وجود داشته و افراد با عدم شناخت حق در آن موضوع،گرفتار باطل و اثرات آن خواهند شد.شناخت این حق بسته به میزان ایمان افراد و درک و تحلیل صحیح آنها از قواعد و بایسته های هستی است که طبق تصریح روایت شریف بیان شده عقول معمول افراد نمی توان به کنه حق و ابعاد آن در هر موضوع راه یابد که بدون شک با ارتقاء ارکان ایمانی درون انسان قابل استدارک است.

سلسله علل و معلولی خلقت

«أحمد بن محمد بن خالد البرقی، عن أبیه، عن أحمد بن النضر، عن عمرو بن شمر، عن جابر، عن أبی جعفر (علیه السلام)، فی قول الله عز و جل: وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها.
قال: «یعنی أن یأتی الأمر من وجهه، أی الأمور کان»(البرهان،ج1،ص407)؛

عالم،دارای سلسله ای از معالیل و علت هاست و هیچ امری در این میان،از آن استثناء نخواهد بود و این همان حکمت مستحکم و مستمر الهی در تماخ خلقت است و اعتقاد به اتفاق بودن یا شانس یا مفاهیمی از این قبیل،در حقیقت زیرسؤال بردن و حاکی از خللی در بینش انسان نسبت به خداوند خواهد بود.بر اساس این قانون ساری در خلقت،هر امر مادی و معنوی،دارای باب مخصوص خود بوده و تا زمانی که از آن مجرا اقدام نشود،انسان به نتیجه لازم دست نخواهد یافت از همین روی،در روایت فوق،تعبیر «ای الامور کان»،به کار برده شده است.بر این اساس،انسان تا زمانی که قواعد و بایسته ها و چارچوب ها و ابواب موجود در هستی را به درستی نشناسد،قادر به دست یابی بدان ها نخواهد بود.

غلبه ملکوت بر ظاهر در هستی

«محمد بن یعقوب: عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن معاویة بن عمار، عن أبی عبدالله (علیه السلام) قال: «لو قرئت الحمد على میت سبعین مرة، ثم ردت فیه الروح، ما کان عجبا»(البرهان،ج1،ص96)؛

مطابق با معارف آیات و روایات،هستی دارای دو بعد ملکوتی و مادی است و بعد ملکوتی حقیقت وجودی هستی و جنبه مادی،قشر ظاهری هستی را تشکیل می دهد،از همین روی در تمامی معادلات و حالات موجود در هستی،جنبه ملکوت توفق داشته و می تواند تغییرات محسوسی را در جنبه ظاهری عالم ایجاد نماید،روایت فوق نیز ناظر به همین زمینه بوده و قرائت سوره حمد با وجود معرفت و ادراک کافی،به دلیل دربرداشتن عصاره از تمام حقائق هستی،توان زنده نمودن مرده را داشته و می تواند روح توفی شده به عالم غیب را دوباره به عالم ماده بازگرداند،همانطور که در خصوص تأثیرات این سوره شریف در تشفی بیماری نیز بیان شده است؛«و عنه: عن محمد بن یحیى، عن أحمد بن محمد بن عیسى، عن محمد بن إسماعیل بن بزیع، عن عبدالله بن الفضل، رفعه، قال: «ما قرأت الحمد على وجع سبعین مرة إلا سکن»(همان).

از جمله موارد غلبه باطن بر ظاهر هستی و تغییر معادلات ظاهری در آیات شریفه،داستان جنگ بدر بوده که؛«قَدْ کانَ لَکُمْ آیَةٌ فِی فِئَتَیْنِ الْتَقَتا فِئَةٌ تُقاتِلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ أُخْرى‏ کافِرَةٌ یَرَوْنَهُمْ مِثْلَیْهِمْ رَأْیَ الْعَیْن»(آل عمران،آیه 13).