قوت روحی و جسمی انسان

«عن إسحاق ابن عمار، و یونس، قال: سألت أبا عبد الله (علیه السلام) عن قوله عز و جل: خُذُوا ما آتَیْناکُمْ بِقُوَّةٍ أ قوة [فی‏] الأبدان، أو قوة [فی‏] القلب؟ قال: «فیهما جمیعا»(البرهان،ج1،ص231)؛از امام صادق در خصوص این آیه سؤال پرسیده شد که آیا مراد از قوت،قوت جسمی است یا روحی؟حضرت فرمودند:هر دو را شامل می شود؛بین قوای مادی و روحی انسان تأثیرات متقابل و تنگاتنگی وجود دارد به نوعی که قوت قلبی می تواند موجب بالارفتن توان جسمی و انگیزه و انرژی بیشتر گردد و همینطور وجود بیماری روحی سبب به هدر رفتن مسیر جسم خواهد شد.خداوند در آیه شریفه به نبی خود دستور می دهد که رسالت را با قوت قلب و بدن پیگیر باش؛چراکه از طرفی دین تنها قوت روحی نبوده و لزوما باید به مرحله عمل انعکاس پیدا کند و از طرفی نیز قوت انبیاء الهی در هر دو زمینه بوده؛چراکه بدون شک ایشان بالاترین قوای روحی را داشت و وجود این نوع از قوت،سبب قوت رحمانی انسان می گردد.

اثر صبر بر حیات انسان

صبر یکی از کلیدی ترین و محوری ترین اصول برای رسیدن انسان به کمال و بندگی انسان است؛چراکه به نص قرآن کریم در بسیاری از اوقات،تقدیرات به سبب عدم اطلاع انسان مورد اعتراض او قرار می گیرد در حالی که خیرکثیر در آن قرار دارد؛«فعَسى‏ أَنْ‏ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ یَجْعَلَ‏ اللَّهُ‏ فِیهِ‏ خَیْراً کَثِیرا»(نساء،آیه19)؛    از همین روی در روایات بر فضائل بی شمار صبر تأکید گشته و خداوند متعال همواره انبیاء اولوالعزم خود را به صبر دعوت نموده است.عباداتی که در دین تشریع گشته نیز در همین راستاست تا توان صبر انسان در برابر مقدرات بالا رفته و با بالارفتن بینش صحیح نسبت به حقائق عالم،رضایت انسان به این امور افزوده گردد همانند روزه که در خصوص آن بیان شده است؛«عن أبی عبد الله (علیه السلام)، فی قول الله عز و جل: وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ. قال: «الصبر: الصیام»(البرهان،ج1،ص208).

روح ایمان در هنگام گناه

«لا یزنی الزانی و هو مؤمن، و لا یسرق السارق و هو مؤمن، یفارقه روح الإیمان ما دام على بطنها، فإذا قام عاد إلیه»(البرهان،ج1،ص130)؛

هر نوع گناهی به تصریح روایات هرچند از جنس فواحش و گناهان کبیره باشد،در زمانی صورت می پذیرد که روح ایمان از انسان سلب شده و زمانی که او از عمل خود دست می کشد به سبب بازگشت این روح به وجود او،متنبه گشته و توبه می نماید و اگر این توبه به درازا انجامیده و او از گناه خود حقیقتا پشیمان نگردد،حاکی از این حقیقت است که او هنوز به روح ایمان خود بازنگشته است.لذا اگر مؤمن به عمل قبیحی روی می آورد به معنی از بین رفتن ایمان او تا ابد نیست بلکه در همان لحظه این ایمان از او بازستانده می شود؛چراکه با وجود نورانیت ایمان امکان رسوخ ظلمات و خطوات شیطانی وجود ندارد و مسلم است که پس از انجام این گناه،روح ایمان او گرفتار عقب ماندگی معنوی می گردد و به سبب این حجاب ایجاد شده،نورانیت و شفافیت گذشته را ندارد.

حقیقت و نورانیت عمل صواب

«عن النوفلی، عن السکونی، عن أبی عبدالله (علیه السلام) قال: «قال رسول الله (صلى الله علیه و آله): إن على کل حق حقیقة، و على کل صواب نورا، فما وافق کتاب الله فخذوه، و ما خالف کتاب الله فدعوه»(البرهان،ج1،ص67)؛

هر عملی که در آیات و روایات به حق نامیده شده دارای پشتوانه حقیقتی است بدین معنی که آن عمل در همه ابعاد خود از باطل به دور بوده و هر صوابی که در شریعت بدان توصیه شده بدون شک موجب وارد نمودن انسان به مراتبی از نورانیت می گردد،هرچند وارد شده به میزان نورانیت بسته به نورانیت ذاتی آن عمل است.از این روی قرآن کریم که مشتمل بر همه مراتب نورانیت و حقائق هستی است،امری از نورانیت و حقیقت وجود ندارد مگر اینکه در این کتاب الهی وجود دارد،لذا اگر مطلبی مغایر و مخالف با آیات شریفه وجود داشته باشد بدون شک باطل و دارای ظلمت است و باید آن را رها نمود همانطور که روایت فوق بدین امر صراحتا امر نموده است.

مبطلات عمل معنوی

«علی بن إبراهیم: قال: الصادق (علیه السلام): «قال رسول الله (صلى الله علیه و آله): من أسدى إلى مؤمن معروفا، ثم آذاه بالکلام أو من علیه، فقد أبطل الله صدقته، ثم ضرب فیه مثلا، فقال: کَالَّذِی یُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَیْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لا یَقْدِرُونَ عَلى‏ شَیْ‏ءٍ مِمَّا کَسَبُوا وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِین»(البرهان،ج1،ص543)؛

هر عملی در انسان دارای آثار بیرونی و درونی است،اما در این میان،انجام اموری می تواند موجب اضمحلال و هدم این اثرات گردد که در روایات و آیات شریفه به تفصیل از آنان سخن به میان آمده است.از جمله این امور،منت و ایذاء پس از نوعی خدمت و صدقه است؛چه در زمینه مادی،علمی،توانی و ...چراکه انفاق برخواسته از اخلاص و رفع تعلقات درون انسان است و کسی که پس از عمل به منت روی می آورد در حقیقت با بازگشت به عقب گام بلند اخلاصی خود را نابود ساخته است.

آثار توبه در وجود انسان

«عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن بعض أصحابنا، رفعه، قال: «إن الله عز و جل أعطى التوابین ثلاث خصال، لو أعطى خصلة منها جمیع أهل السماوات و الأرض لنجوا بها، قوله عز و جل: إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ فمن أحبه الله تعالى لم یعذبه»(البرهان،ج1،ص463)؛

توبه کننده به همراه خود سه خصلت را حمل می کند،توبه،طهارت و محبت خداوند.این سه ضلع،اضلاعی هستند که موجبات ممانعت انسان از پیروی گناه را فراهم می سازند و همانطور که در آیه شریفه بیان گشته توبه به دنبال خود تطهیر نفسی را برای انسان رقم می زند و کسی که درونش از ناخالصی و قذارات روحی تطهیر گردد،قابلیت ارتباط با مالکوت هستی و فطرت را درمی یابد و مسلما کسی که فاقد قذارت و ناپاکی درونی است و ریشه هر گناه بازگشت به همین امور دارد،مورد عذاب قرار نمی گیرد.

ملکات و نوسانات رفتاری در حیات انسان

«کنت عند أبی جعفر (علیه السلام) فدخل علیه حمران بن أعین، و سأله عن أشیاء، فلما هم حمران بالقیام، قال لأبی جعفر (علیه السلام): أخبرک- أطال الله بقاءک، و أمتعنا بک- أنا نأتیک فما نخرج من عندک حتى ترق قلوبنا، و تسلو أنفسنا عن الدنیا، و یهون علینا ما فی أیدی الناس من هذه الأموال، ثم نخرج من عندک فإذا صرنا مع الناس و التجار أحببنا الدنیا. قال: فقال أبو جعفر (علیه السلام): «إنما هی القلوب مرة یصعب علیها الأمر، و مرة یسهل»(البرهان،ج1،ص464)؛

روایت فوق ناظر به تقلب احوالانی در زمان های مختلف نسبت به حقائق موجود در هستی است و تأثیراتی که فضاهایی معنوی می تواند بر نورانیت قلوب و اقبال و ادبار آن نسبت به آخرت و دنیا ایجاد نماید.این تأثیرات در زمانی ایجاد خواهد شد که قلوب نسبت به آن خصلت رفتاری به مقام ملکه بودن نرسیده باشد،به عنوان مثال کسی که در انقطاع از عالم ماده(که مرتبه ای پایین تر از انقطاع از خود است)به ملکه رسیده،تغییرات محیطی و حوادث او را باری دوباره به تعلقات دنیا بازنمی گرداند،اما زمانی که شخص توانسته باشد به نحو مقطعی از این حالت خلاصی یافته باشد،باری دیگر از روزنه ای جدید،این تعلق بر او وارد می گردد.